Obsesyon-Kompulsiyon Tipleri

Bu içerik, Klinik Psikolog Pelin Bingöl tarafından hazırlanmıştır.

Obsesyonun türkçe karşılığı ‘’saplantı’’dır. Obsesyon yineleyici, ısrarcı, anksiyeteye (sıkıntı,bunaltı) sebep olan ve istenmeden gelen, benliğe yabancı düşünce, dürtü ya da imajlar (hayal,zihinsel resim)’dır. Obsesyon için gündelik dilde şüphe, evham, kuşku gibi kelimeler kullanılır. ‘’Ya kapıyı açık unuttuysam?’’, ‘’Acaba elime mikrop bulaştı mı?’’v.b. gibi düşünceler obsesyonlara örnek olarak gösterilebilinir.

Kompulsiyon; genellikle obsesyonlardan kurtulmak için, kovmak için ya da nötralize etmek için yapılan davranış, bazen zihinsel eylem ya da bir başka düşünce olabilir. Bu obsesyonlardan
kurtulmak için yapılan kompulsiyonlar yaşanılan kaygıyı çok kısa süreli azaltır. Ancak kaygı kısa bir süre sonra yoğun bir şekilde geri döner. Kısaca kişinin anksiyeteyi ortadan kaldırmak için
yaptığı şeylerin kendisi de bir zaman sonra anksiyete yaratan bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Kişinin bu kompulsiyonları engellemesi oldukça zordur. OKB hastalığı içerisinde çok fazla obsesyonlar ve kompulsiyonlar vardır. Bir hastada bunların
sadece biri olabileceği gibi bir kaçıda aynı anda bulunabilmektedir.

1-Bulaşma Obsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu
• Çeşitli çalışmalara göre en sık karşılaşılan obsesyon çeşididir. OKB hastalarında bulunma oranı %50’dir.
• Kişinin bedeninin ve giysilerinin kir, mikrop, toz gibi etkenler; kimyasal maddeler, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve diğer beden salgıları ile bulaşacağına ilişkin takıntıları ve bu takıntıların yarattığı sıkıntıyı gidermek için yaptığı davranışlarıdır.
• Bulaşma obsesyonuna sahip kişiler aşırı temizlik yapma gibi kompulsif davranışlara sahip olabileceği gibi mikrop bulaştıracak ortamlardan uzaklaşmak gibi kaçınma davranışlarıda sergileyebilirler. Mikrop bulaşma korkusuyla misafire gidemeyen, misafir kabul edemeyen vakalar vardır.
• Bu tür obsesyonu olan kişiler anksiyete ile birlikte utanma ve tiksinme duygularını yoğun bir biçimde yaşarlar.

2-Kuşku Obsesyonu ve Kontrol Kompulsiyonları
• Kirlenmeden sonra en sık karşılaşılan obsesyon türüdür.
• Bu obsesyona sahip kişiler yaptıkları şeylerden emin olamazlar.
• Acaba ocağı kapattım mı? (yangın), Acaba kapıyı kitledim mi? (biri eve girebilir) vb. sorular zihinlerini sürekli meşgul eder.
• Bu tür obsesyonlarda yapılan şeyden veya ihmalden kişinin kendisine, sevdiklerine veya başkalarına zarar gelme endişesi söz konusudur.
• Yaşanılan duygu daha çok suçluluktur. Terapi sürecinde de bu duygu üzerinde çalışılmaktadır.
• Bu obsesyonları kontrol etme kompulsiyonları izlemektedir. Genelde aşırı sorumluluğu olan kişilerde gözüken bir obsesyondur.

3-Saldırganlık Obsesyonu
• Kişinin kendine ya da başkalarına zarar verme ile ilgili düşüncelerini içerir.
• Obsesyonlar içindeki yaygınlığı %10-%20’dir.
• Bu tür obsesyonu olan kişiler ‘’Acaba intihar eder miyim?’’ , ‘’Ya çocuğumu bıçaklarsam?’’
vb. tarzında düşüncelere sahip olurlar. Bu düşünceler sebebiyle bıçak, kesici alet benzeri nesneleri kilit altında tutmaya çalışmaktadırlar.

4-Cinsel Obsesyonlar
• OKB içindeki yaygınlığı %13-%26’dır.
• Ayıplanacak şekilde, kişinin kendisine, yaşına, konumuna uymayacak şekilde kendisine ve başkalarına yönelik cinsel içerikli obsesyonlardır.
• Çoğunlukla kişinin hemcinsiyle veya çocuklarıyla cinsel ilişki yaşamasına dönük ortaya çıkarlar.
• Sık rastlanılan cinsel takıntılarından birisinde eşcinsellik korkusuyla ilgilidir.

5-Dinsel Obsesyonlar
• Dini ve ahlaki değerlere (Allah, peygamber) karşı kabul edilemez olarak algılanan düşüncelere vb. sahip olmaktadır.
• Yaygınlığı kültüre göre değişkenlik gösterebilir. Türkiye’de ki OKB hastaları arasındaki yaygınlığı %11-%42 arasında değişmektedir.

• Namaz kılarken ‘’Allah var mı?’’ diye (kuşku duyma) düşüncelere kapılma bu duruma örnektir.

6-Simetri Obsesyonu
• Her şeyin düzenli, yerli yerinde v.b. olması gerekliliği ile ilgili düşüncelerdir (nesneleri büyükten küçüğe, inceden kalınlığı, renklerine göre veya baş harflerine göre sıralamak gibi).
• Bu obsesyonlara düzeltme, sıraya koyma v.b. kompulsif davranışlar eşlik edebilir. Bu tür obsesyonu olan kişilerin sabah hazırlığı çok uzun zaman alabilmektedir.
• Kişi örtünün masayı tam ortalıyor olup olmadığını bu noktada cetvel kullanarak kontrol edebilir.

7-Dokunma Kompulsiyonları
• Zaman zaman bazı OKB’li hastalar bazı davranışları yapmadan önce kendilerince önemsedikleri bir eşyaya dokunma gereksinim duyarlar.
• Obsesyon olmadan dokunma kompulsiyonu görülebilinir.

8-Sayma Kompulsiyonları
• Bazı OKB’li hastalar herhangi bir günlük aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparlarsa işlerinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar. Başka bir
ifadeyle belli sayıları saymazsa veya belli sayılarla belli işleri yapmazsa başkalarının, kendilerinin başına bir zarar geleceğine düşünerek bu zarar görme olasılığını önlemek için sayma ritülerini uygulamaktadırlar.

9-Bağırsak Ya Da Mesane Obsesyonu-Tuvalete Gitme Kompulsiyonu
• Kişinin insanların önünde idrarını ya da dışkını tutamayacağı ve küçük düşeceği (rezil olacağı) korkusu üzerine temellenen ve az görülen bir obsesif kompulsif bozukluk türüdür.
• Kişi evden dışarı çıkmakta zorlanmaktadır. Gittiği yerlerde de tuvalet olup olmadığını buraya kolay ulaşıp ulaşamayacağını kontrol etmektedir.
• Tanıda günde kaç kere tuvalete gittiği ve ne kadar zaman harcandığına bakılmaktadır. Daha sonra davranış-tekniklerle vaka tedavi edilmeye başlanmaktadır.

Bir önceki yazımız olan Öz Şefkat Ve Psikopatoloji başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.