Bu içerik, Klinik Psikolog Pelin Bingöl tarafından hazırlanmıştır.
Zeka Geriliği: Gelişim döneminde meydana gelen, uyumsal davranışların bozukluklarıyla birlikte olan, ortalamanın altındaki zeka işlevidir.
Sınıflama
• Hafif düzeyde zeka geriliği
• Orta derecede zeka geriliği
• Ağır derecede zeka geriliği
• İleri derecede zeka geriliği (genelde çoklu engele sahip olmaktadır. Başka bir ifadeyle
genelde işitme, görme, bedensel yetersizlik gibi bir başka engelde eşlik edebilmektedir.)
!! Sınıflandırma bazı kararları alırken de önemli bir kriterdir. Aynı zamanda alması gereken sosyal
destek açısından da önemlidir. Örneğin ileri derecede zeka geriliği olan kişiler maaş desteği
alabilmektedir.
Zihinsel Engelin Nedenleri
Doğum Öncesindeki Nedenler:
Genetik nedenler
• Kromozomal nedenler (down sendromu)
• Gen hastalıkları
Diğer etkenler
• Annenin geçirdiği enfeksiyonlar, kazalar
• Zehirlenmeler
• Akraba Evliliği
• Beslenme Yetersizliği
• Hamilelik sırasında ilaç, alkol, sigara ve diğer maddelerin kullanımı
• Erken ve geç hamilelikler
Doğum Sırasındaki Nedenler
• Doğum travması
• Doğumda oksijensiz kalma: Doğum süresine bağlı olarak Türkiye’de görülen en yaygın
sebeplerden birisidir.
• Geç doğumlar: 40. haftadan sonra gelmemesi, gelişimimi sürdürmesi doğumda
komplikasyona sebep olabilmektedir.
• Güç doğumlar: Bebeğin aşırı kilolu olması vb.
• Erken doğumlar: 2 kilo altı kısaca prematüre doğmak. Yetersizlik yaşama olasılığı diğer
çocuklara göre daha yüksektir.
• Doğum sırasında oluşan kazalar: Düşürülmesi, kafasının çarpılması vb.
Doğum Sonrasındaki Nedenler
• Yaralanmalar ve kazalar: Çocukların düşmesi ve beyin travmasına bağlı bir durum.
• Ateşli hastalıklar: ‘’3,4 aylıkken geçirdiği havaleden sonra gelişimi durdu, geriledi’’ gibi
hikayeler sık duyulan hikayelerden biridir.
• Beslenme yetersizliği
• Sosyal ve kültürel yoksunluk: Kısaca uyaransız, iletişimsiz bütün gün tek başına vakit
geçirmesi gibi yoksunluklar zihinsel engele sebep olabilmektedir.
• Diğer sebepler
!! Bu sebeplerin hepsi kesin bir şekilde tanımlanamayabilir. Bazen çok kesin, mesela doğum çok uzun sürdü ve beyin oksijensiz kaldı diyebiliyor doktorlar, ancak bazen bunlardan herhangi biri etkili olmuş olabilir fakat ilgili kişiler fark etmemiş olabilir. Başka bir ifadeyle ortaya çıkarılmamış belki bir sürü etken var ancak sebepleri net betimlenemeyebilir.
Temel Özellikler
Öğrenme yavaş: Öğrendiğini çok hızlı unutuyor ve bu sebeple tekrarlanması sık gerekiyor ki öğrenme yerleşsin.
Dikkat süresi kısa: Dikkat sorunları akademik sıkıntıları da oluşturmaktadır. Belli bir dikkat becerisine sahip olunması gerektiği için bu noktada dikkat çalışmalarına yer verilmektedir.
Konuşma gecikmeleri ve konuşma bozuklukları: Neredeyse tamamında görülmektedir. Bazıları
destekle (özel eğitim ekiplerinde mutlaka konuşma terapistleri olmaktadır) bu durumu aşabilmektedir.
Motivasyon problemleri: İçsel bir motivasyonu maalesef yoktur. Bu nedenle pekiştirme yapılmaktadır. Kısaca motivasyon sistemlerine dışardan takviye yapılmaktadır. Baloncuğu almak
için hocanın gözüne bakması gibi.
Nasıl Tespit Ediliyor?
Okul Öncesi Dönemde;
Gelişim aşamalarındaki gecikmeler ve gelişim taramaları: Tarama testlerinde aylara göre çocukların yapmaları gereken beceriler bulunmaktadır (3 aylıkken gülmesi lazım, 8 aylıkken
oturması gerek, 1 yaşında yürümesi lazım gibi). Bu ve bunun gibi gözlemlerle de garipliği test etmek mümkündür. Anaokul hocaları, anne ve babalar herkesten farklı olduğunu görüp bu
gecikmelerden kuşkulanabilmektedir. Bu gecikmelerin önemli olduğu ancak tanı için tek başına yeterli olmadığı bilgisi atlanmamalı ve buna bağlı olarak hemen bir karar verilmemelidir. Kısaca çok yönlü bakılmalıdır. Bu noktada klinik gözlem çok önemlidir. Çünkü bu gecikmelerin bir kısmı psikolojik (stres, travma) olabilir. Örneğin otizmdeki klasik kapalı bir tablo görüldüğünde bireye hemen otizm tanısı verilebilinir. Ancak araştırıldığında başka şeyler ortaya çıkabilir. Örneğin
annenin aşırı kaygılı olması, babanın ciddi bir hastalık süreci atlatmış olması gibi bilgiler ancak araştırıldığında ortaya çıkmaktadır.
Okul Çağında;
Zeka testleri: Türkiye’de en sık kullanılan zeka testi WISC-4’tür. Belirgin bir sorun olmadığında
çok gözle görülür bir durum oluşmadığı için çocuğun bu durumu gözden kaçabiliyor. Özellikle de
hafif/ orta derecelerde olan bireylerde bu durum daha sıktır. O nedenle durum genelde 1. sınıfta fark
edilmektedir. ‘’Herkes saymayı öğrendi benim çocuğum öğrenemedi’’ ifadelerini duymak bu
zamanlarda çok beklenirdir.
Okul Yaşantıları
Okul Öncesi Eğitim Kurumları
• Zihinsel yetersizliği olanların devam ettiği yuvalar
• Normal gelişim gösteren çocukların devam ettiği yuvalar
İlköğretim
• Kaynaştırma
• Özel alt sınıf
• Eğitilebilir çocuklar okulu
• Öğretilebilir çocuklar okulu
!! Bu bireylerin ağırlıklı olarak hem okul öncesi hem de ilköğretim döneminde kaynaştırmalı ortamlarda olması gerektiği düşünülmektedir. Çünkü çocuklar sosyal becerilerini bu dönemde
öğrenme imkanı bulmaktadır. Oyun oynayarak nasıl iletişim kurması gerektiğini bu sayede öğrenmektedir. Bu bireyler izole edilip, dışlanmamalıdırlar. İzole edilip ve dışlanan bireylerin
olumsuz davranışları kazanma riskleri daha fazla olmaktadır.
Bir önceki yazımız olan Otizm Ve Eğitim başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
