Bu içerik, Klinik Psikolog Pelin Bingöl tarafından hazırlanmıştır.
Tuvalet eğitimi; çocuğun uyku ve uyanıklık durumunda dışkı ve idrar kontrolünü kazanması, yardım ve anımsatma olmadan tuvaletinin geldiğini fark ederek, tuvalete gidip gereksinimini
gidermesi olarak tanımlanmaktadır (Deniz ve Görak, 2018).
Tuvalet alışkanlığı belirli bir olgunluk sonucu oluşmaktadır. Başka bir ifadeyle yeterli bedensel ve zihinsel gelişim olmadan bu alışkanlık gerçekleşemez. Bu sebeple de çocukların tuvalet becelerini kazanma hızları ve zamanları oldukça değişkendir. Tuvalet eğitimine gereken vakitten evvel başlamak daha uzun süreli bir eğitim süresinin gerçekleşmesine de neden olabileceği için eğitim adına çok acele etmemek gerektiği unutulmamalıdır.
İdrar ve Dışkı Kontrolünün Gelişimi
Hem idrar hem dışkılamada istemli ve istemsiz kaslar görev alır.
İstemli kasların kontrolü merkezi sinir sistemi tarafından sağlanır.
Tuvalet gereksinimi ortaya çıktığında merkezi sinir sistemine uyarıda bulunulur. Omurilikten çıkarak mesaneye ve anüs bölgesine ulaşan sinir uçları istemli bilgi doğrultusunda
hareket etmeyi sağlar. Bu süreçte hem miyelinizasyon gibi beynin biyolojik olgunlaşması hem de dikkati yönlendirme gibi
bilişsel olgunlaşma gereklidir. Ortalama 2-3 yaş civarında çocuklar bu süreç için olgunlaşmış olurlar.
-24.aydan itibaren %26
-27.aydan itibaren %52.5
-30.aydan itibaren %85.3
-36.aydan itibaren %98
Tuvalet Eğitimine Başlamada Uygun Zamanlama
-Doğru zamanlama için ipuçları:
• Tüm gece bezinin kuru kalması
• Gün içinde düzenli dışkılama alışkanlığı olması
• Kıyafetleri giyip, çıkarma, klozete oturabilmesini sağlayacak motor gelişimin olması
-Erkek çocukları çoğunlukla kız çocuklarına göre tuvalet eğitimini daha geç tamamlamaktadırlar.
-Tuvalet eğitimi baskısı: gerçeğe uygun olmayan beklentiler, öteki ebeveynler ile yarışma, akrabaların ve arkadaşların eleştirilerine ilişkin endişeler: ‘’hala öğrenemedi mi?’’, ‘’sen hala bez mi kullanıyorsun?’’, anaokuluna yazılma için tuvalet kontrollünü kazanmış olma koşulunun olması gibi etkenler sürecin olumsuz yönde etkilenmesine yol açabilmektedir.
Tuvalet Eğitimi Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
• Bazı durumlar tuvalet eğitimini zorlaştırabilir:
-Bağırsak hastalıkları (ör. hirschsprung hastalığı) ya da sık sık kabızlık sorunu yaşama
-İdrar yolu hastalıkları (ör. idrar yolu enfeksiyonu)
-Nörolojik sorunlar (ör. omurilik sıkışması)
-Psikolojik sorunlar (ör.dikkat eksikliği)
-Tuvalet eğitiminde doğru olmayan zamanlama: geç ya da erken başlama
• Tuvalet eğitimine erken başlama, eğitimin uzun sürmesi ile ilişkilidir.
• Çocuğun hazır olduğuna dair sinyallerine karşı duyarlı olunmalıdır.
• Tuvalette ne yapacağının çocuğa gösterilmesi önemlidir.
• Tuvalet ile ilgili kelimelerin öğretilmesi gereklidir.
• İlk zamanlar sık sık tuvalete götürülmelidir.
• Kesinlikle inatlaşmadan kaçınılmalıdır.
• Sabırlı olunmalı ve zaman tanınmalıdır (tamam, bir dahaki sefere yaparsın).
-Tuvalet eğitimi ciddi bir alışkanlık değiştirme eğitimidir.
-Çocuğun tuvaletini beze yaparken bundan böyle bunu bırakıp, tuvalete yapma fikrine alışması için zamana ihtiyaç vardır.
-Çocuğun bedensel ipuçlarına dikkat edip doğru vakitte tuvalete gitmesi ya da söylemesi için zamana ihtiyaç vardır.
-Gereksinim duyulan bu vakitte çocuklar arasında oldukça bireysel farklılıklar vardır.
• Çocuk tuvalete yaptığında başarısı ve gayreti övülmelidir.
• İlk zamanlar sık sık kazalar olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
• Altına kaçırdığı zamanlarda çocuğa kızılmamalı, bir dahaki sefere kaza olmaması adına ne yapması gerektiği anlatılmalıdır.
• Benlik kontrolünün gelişmeye devam ettiği unutulmamalıdır.
• Oturmak istemiyor ise tuvalete oturma fikrine alışabilmesi amacıyla destekleyici araçlar kullanılabilinir. (ör. kitap, oyuncak vb.)
• Tuvalet eğitimi esnasında anne ve babanın kaygılarını çocuğa yansıtmaması oldukça önemlidir.
Direnç uzun süre devam ederse ne yapılmalıdır?
• Birkaç hafta ara verilebilir.
• Fakat bu sürece zarar verebileceği için en doğrusu çocuğun gerçekten hazır olduğunun düşünüldüğü doğru vakitte başlanılmasıdır.
• Bazı çocukları klozet korkutabildiği için lazımla başlamak daha doğru olacaktır.
• Tüm bilgiler ve deneyimler sonucunda ulaşılan iyi formül: anlayış + sabır + beklentili tutum + zamandır.
Kaynakça
Deniz, Ç., & Görak, G. (2016). Çocuklarda tuvalet eğitimi ve kullanılan yöntemler. Jaren, 4(1),
59-64.
Bir önceki yazımız olan Bebeklik Döneminde Yaşam Rutinlerinin Kazanılması: Yemek Yeme Alışkanlığı başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
