Bu içerik, Klinik Psikolog Öznur Büber tarafından hazırlanmıştır
Her çocuk, gelişimsel olarak korku duygusunu yaşayabilir. Bunun sebebi, dünyaya geldiği andan itibaren çevreyi tanımak adına yeni deneyimler yaşaması ve bazılarında kendini tehdit altında hissetmesiyle ilgilidir. Çocuğun gelişimi devam ettikçe korktuğu durum ve nesnelerde, bulunduğu yaşa göre değişkenlik gösterir. Örneğin; bebeklik ve ilk çocukluk dönemlerinde, ani seslerden, yabancılardan ve anneden ayrılmaktan korkarken, okul öncesi
dönemde; canavarlardan, karanlıktan, çeşitli hayvanlardan, böceklerden ve anne babasını kaybetmekten, okul döneminde ise evden ayrılıp okula başlamaktan, hırsızlardan, deprem
olmasından, ergenlik döneminde; başkaları arasında alay konusu edilmekten, dışlanmaktan veya beğenilmemekten korkabilirler.
Korkunun nasıl ortaya çıktığına bakacak olursak birkaç faktör gözlemleyebiliriz. En önemli faktörlerden birisi korkunun öğrenilmesidir. Korku, bir duygudur ve hissedildiği
zaman bazı davranışlar sergilememize sebep olur. Bunlardan bazıları içten gelen doğal hareketler olduğu gibi bazıları da çevremizdekileri model almamız sonucu oluşur. Özellikle
çocuklar, büyürken anne ve babalarını çok dikkatli bir şekilde gözlemlerler. Onların olaylar karşısında verdikleri tepkileri taklit eder ve uygulamaya çalışırlar. Örneğin, o güne kadar
köpeklerle çok fazla bir araya gelmemiş bir çocuğun köpekle ilgili herhangi bir düşüncesi veya duygusu yoktur, ama annesi her köpek gördüğünde reaksiyon verip korkuyorsa çocuk da
bunu kolaylıkla öğrenir ve aynılarını taklit etmeye başlar. Böylece korku davranışı öğrenilmiş olur. Bunun yanı sıra, normal şartlarda korkmayacağı bir durumla ani bir ses veya ışık gibi
onu ürkütecek bir uyaran aynı zamanda eşleşirse çocukta korku oluşur. Mesela, yeni gelen sevimli oyuncak ayıyı kucağına ilk aldığında duyduğu yüksek sesle yerinden fırlayan küçük
çocuk daha sonraları bu oyuncaktan korkmaya devam edebilir. Bunların haricinde, seyredilen bir filmin veya anlatılan bir hikayenin etkisinde kalmada görülebilir. Hayallerinde var olan
yaratık, hayalet, canavar vs. gibi bir takım gerçek dışı varlıkların en korumasız oldukları uyku saatlerinde geleceklerini düşünüp uykuya dalmak istemez veya anne ve babalarıyla
uyumak isterler. Bu noktada anne ve babanın tutumu çok önemlidir. Korkunun temelinde ne olduğunun anlaşılıp bunun çözülmesi gereklidir. ‘’Bunda korkacak ne var, bak bir şey yok,
tamam bu akşamlık yanımızda yat’’ vs. gibi tepkiler sorunu çözmediği gibi pekiştirir ve çocuğun gelişim sürecini olumsuz etki eder. Çocuğu, yeni bir deneyim yaşadığı sırada endişeli ve gergin görünen anne durum hakkında farkında olmasa da negatif bir etki yapar. Örneğin okula yeni başlayan çocuğuna; okulda kendine dikkat et sakın sana vurmalarına izin verme, büyük sınıflar sana zarar verirse öğretmenine söyle gibi konuşmalar yapan anne zaten evde ayrılmaktan ve bilmediği bir ortama girmekten korkan çocuğunun bu duygusunu besler. Ayrıca büyütülen ortam fazla
korumacı bir yapıdaysa çocuk değişik ortamlara girmekten veya farklı şeyler deneneceği zaman korku duyar. Yaşına uygun sorumluluklar ve özgürlükleri olan çocuklar ise farklı kişiler
veya ortamlarda kendilerini tehdit altında hissetmediklerinden korku yerine merak duygusu taşırlar.
Korkan çocuğa nasıl yaklaşılmalı?
“Bazı çocuk korkmaya daha yatkın olurken bazı çocuk daha cesaretli ve atılgan olabilir. Öncelikle aile çocuğa saygı duymalı ve onu kabullenip beklentilerini çocuğa göre
ayarlamalıdır. Korkusu olan çocuğu zorlayarak ya da ısrar ederek korkuyla yüzleştirmeye çalışmak genellikle korkunun artmasına ya da yer değiştirmesine neden olur. Örneğin yabancı
bir çocuktan ya da büyükten korkmuş bir çocuk onunla tanışmaya/oynamaya zorlanmamalıdır. Çocuğun alışması için gözlem yapmasına olanak sağlamak yeterli olabilir.
Sarılmak, sırtını okşamak gibi fiziksel temaslar çocuğu oldukça rahatlatacaktır. Sakin bir ses tonu kullanarak korktuğunu anladığınızı gösterebilirsiniz. Çocuğun anlaşıldığını
hissetmesi kendini ifade etme isteğini de arttıracaktır.
Çocuklar korktuklarında dikkat edebilecekleri bazı noktalar vardır:
Çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun hissettiği korkuya karşı saygı gösterin. Ona bu konu ile bağırmak, alay etmek veya korkusunu yok farz etmek korku sürecinin
uzamasına sebep olacaktır.
Korkusunun ana kaynağını anlamaya çalışın. Ağlama veya kriz anları geçtikten sonra sakinleştiğinde bu konuyla ilgili sohbet edin ya da ondan duygularını anlayan bir resim
yapmasını isteyin.
Beraberce deneyimleyebileceğiniz korkuları varsa yanında durarak ona destek olun ve bu süreci atlatmasını sağlatın. Örneğin, karanlıktan korkuyorsa el ele tutuşup beraberce karanlıkta durabilir ve ona bir şey olmadığının garantisini verebilirsiniz.
Çocuk anne ve babasının endişesini rahatlıkla anlar. Bu sebeple korktuğu olay veya nesneler hakkında konuşurken sakin bir şekilde dinleyin, onun korkusunu tetikleyecek
aşırı tepkiler vermekten kaçının.
Korktuğu nesnelerin ilgili mizahi yönlerini bulup onlarla dalga geçmesini sağlayabilirsiniz. Örneğin korktuğu canavarın resmini çizdirip ona bıyık, diş teli, gözlük takarak komik bir hale sokabilirsiniz.
Çocuklarla yapılabilen gevşeme tekniklerini öğrenip ona uygulatabilir ve sonra da yalnızken de yaparak gerilimini azaltmasını sağlayabilirsiniz.
Anne ve baba olarak değişik ortamlara girmesine, kişilerle olmasına ve çevreyi tanımasına izin verebilir, Çocuk bu yeni deneyimleri yaşarken çok fazla koruyucu olmadan onun bireyselleşmesine yardımcı olabilirsiniz.
Çocuklar İçin Kitap Önerileri
Liyo ve Cesareti Arayan Geyik, Asena Yurtsever
Cesur Minik Rakun, Audrey Penn
Endişelendiğim Zaman, Cornelia Maude Npelman
Paki Depremden Korkmuyorum, Rena Rossi
Korkuyu Keşfediyorum, Uzman Psikolog İrem Polat
Canavarlar Gece Gelir, Sezen Aksu Taşyürek
Yalnız Kalma Korkusu, Aleix Cabrera, Tübitak Yayınları
Bir önceki yazımız olan Çocuklarınız İle Sohbetiniz Sınırlı Kalmasın! başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
