Neden kimileri aşkı ve romantik ilişkileri kolay ve doyurucu bulurken kimileri umutsuzca aşkı arar ve asla bulamaz? Buna yönelik bir açıklama bağlanma kuramı tarafından getirilmiştir.
Bağlanma Kuramı: Bowlby’e göre yetişkin aşk ilişkileri üzerindeki en büyük etken erken çocukluk deneyimleridir. Bunun temelini ise, bebeğin ilk sürekli sevgi ilişkisi olan bağlanma figürü oluşturur. Bağlanma becerisi doğuştan gelir, ancak aldığı biçim bebeğin temel bakıcısı yani genellikle annesi ile arasındaki ilişkiye bağlıdır. Bebek birincil bakıcısı ile güvenilir. Onunla sürekli bir bağ kurmaya ihtiyaç duyar ve bu bağ koparsa güven duygusu ağır biçimde yara alır. Eğer birincil bakıcı dengeli, güvenilir ve duyarlı biri ise bebek sevgi içinde kendini güvende hisseder ve ileriki dönemdeki aşk ilişkilerinde ‘güvenli’ bağlanma geliştirir. Eğer birincil bakıcı sürekli, dengeli ve güvenilir değilse ya da bebek terk edilmiş veya reddedilmişse, sevgiye dair bir kaygı ve kararsızlık örüntüsü geliştirir veya yakın ilişkilerden uzak durmaya gayret eder. Bebeklerde daha sonraki yetişkinlik örüntülerinde de devam eden üç temel tip bağlanma olduğu bulunmuştur. Bunlar güvenli bağlanma, kaygılı bağlanma ve kaçıngan bağlanmadır.
Güvenli: Bu bağlanma tarzına sahip yetişkinler başkalarına bağlanmakta ve onların kendilerine bağlanmasında sakınca görmezler. İnsanlarla duygusal olarak yakınlaşmayı kolay bulurlar. İnsanlara güvenebilirler, niyetlerinin iyi olduğuna inanırlar. Yakın ilişkilere kolaylıkla girerler ve yalnız kalmaktan veya biriyle yakınlaşmaktan çekinmezler. Terk edilmek de bağlanmak da kafalarını çok meşgul etmez.
Kaygılı: Bu bağlanma tarzına sahip yetişkinler, başkalarının onlara yakınlaşmaya gönülsüz olduğunu düşünürler. Sık sık sevgililerinin kendilerini sevmediğinden veya o ilişkiyi sürdürmek istemediğinden şikayet ederler. O kadar yüksek yakınlık ve bağlılık ararlar ki, onları boğucu bulan bazı eş adaylarını kaçırırlar. Güvensizdirler ve ilişkilerine fazla yatırım yaparlar. İnsanların kendilerine hak ettikleri değeri vermediklerini düşünme eğilimindedirler. Genel olarak insanları güvenilmez bulurlar. Aynı sevgiliden defalarca ayrılıp barışabilirler. Benlik kavramları sağlam değildir, kendileri hakkında gereğinden fazla şeyi söylerler. Terk edilmekten, aşklarına karşılık alamamaktan ve çok yakın olmaktan korkarlar. Verme alışkanlıkları fazladır.
Kaçıngan: Bu bağlanma tarzına sahip yetişkinler yalnız olma eğilimi gösterirler. Yakınlaşmaktan huzursuzluk duyar, başkalarına bağlanmayı ve güvenmeyi zor bulurlar. Biriyle çok samimi olduklarında rahatsızlık hissederler. Çok ayrılık yaşar, ilişkilerin bitiminden nispeten daha az yaralanırlar. Yalnızlığı seven, ilişkilerden rahatsızlık duyan, sadakatsizliğe eğilimli kişilerdir.
BİLİNÇ DIŞI SEÇİMLER 2: ERKEKLER ‘ANNEYE’, KIZLAR ‘BABAYA’ MI AŞIK OLUR?
Freud’un kuramına göre olgun bir kimlik edinebilmek için çocuğun çeşitli psikoseksüel aşamalardan geçmesi gerekir. Bu dönemlerden biri olan ‘fallik dönem’ 3-5 yaşları arasındadır. Bu dönemde çocuk üreme organlarının işleyişine odaklıdır, cinselliği doruk noktasındadır ve yetişkin hayatındaki cinselliği bu dönemde biçimlenmeye başlar. Karşı cinse duydukları doğal çekimden dolayı erkekler annesine, kızlar ise babasına ilgi duyar. Bu dönemde cinsel kimliğin gelişmesi için erkekler Öidipus, kızlar ise Elektra kompleksi denen bir dönemden geçer. Bu dönemdeki karmaşanın çözümlenmesi hem erkek hem de kız çocuğun kendilerini ilk aşk nesnelerinden ayırıp onun yerine yetişkinlikte başkalarını koymaları için gereklidir. Bu dönemi başarıyla geçemeyen çocuklar kendilerini çocukluktaki aşk nesnelerinden ayıramazlar. Erkekler annelerine aşık kalır ve büyüdüklerinde başka kadınları tam anlamıyla sevemezler. Diğer bütün kadınları cinsel açıdan çekici bulsalar dahi, aşkları tek bir kadına yani annelerine benzeyen ‘kadına’ aittir. Bu karmaşayı çözememiş kadınlar ise babalarına aşık kalırlar. Kimileri hiç evlenmez, kimileriyse babaları kadar üstün bulmadıkları adamlarla evlenir ve onları sürekli eleştirirler.
Özetle, Freud’a göre;
- Çocukların ebeveynlerine duydukları sevgi ile romantik aşkın kaynağı aynıdır.
- Yetişkinlerin romantik ve cinsel deneyimleri Ödipal aşamadaki çocukluk deneyimleri ile ilişkilidir.
- Yetişkin insan, ilk aşk nesnesinin-anne veya babanın- içsel bir imgesini temsil eden bir aşık arar.
- Aşık olmak; ilk aşk nesnesiyle yeniden bir araya gelmektir.
- Ebeveynle çocuklukta yaşanan bir kopukluk, yetişkinlikteki aşk yaşamını çok ciddi etkiler.
BİLİNÇ DIŞI SEÇİMLER 3 : ROMANTİK İÇSEL İMGE
Romantik ilişkiniz küçükken ebeveyniniz ile olan ilişkinize benziyor mu? Bu soruyu yanıtlayan erkeklerle kadınların çoğunluğu evet demiştir. Bazı durumlarda benzerlik dış görünüşte, mizaçta veya davranışlarda iken, bazı durumlarda ise benzerlik ilişkinin niteliğindedir.
Nesne ilişkileri kuramcıları, iç dünyamızın nesnelerden ve nesne ilişkilerinden, farklı nesneler arasındaki ilişkileri nasıl algıladığımızdan oluştuğunu varsayar. Romantik ilişkiler de tıpkı erken dönemde kurduğumuz yakın ilişkiler gibi nesne ilişkileridir.
Özetle nesne ilişkileri kuramına göre;
- İnsanlar bilinçli olmasa bile etkin bir şekilde romantik ilişkilerini yaratırlar.
- Romantik seçimler üzerinde en büyük etkiye özellikle ihmal, reddedilme ve terk edilme gibi çocukluk deneyimleri sahiptir.
- Rastgele aşık olunmaz. İnsanlar, her zaman öyle görünmese dahi içselleştirilmiş nesnelerine ve nesne ilişkilerine uygun birini seçerler. Çünkü böyle biri çocukluk deneyimlerini yeniden canlandırabilir ve çocuklukta karşılanmayan ihtiyaçlarını karşılamayı umabilirler.
- Böyle birini bulduklarında ise; müthiş bir heyecan, sevinç ve umut hissederler. Bu deneyimi de aşık olmak olarak adlandırırlar.
Kaynak
Pines, A. M. (2010). Aşık Olmak: Sevgililerimizi Neye Göre Seçeriz?, İletişim Yayınları: İstanbul
Bir önceki yazımız olan Yalancının Beden Dili başlıklı makalemizde beden dili ve yalan hakkında bilgiler verilmektedir.
