Bu içerik, Klinik Psikolog Eylül Günday Sekman tarafından hazırlanmıştır.
Oyun terapisi aynı zamanda çocukların anlayabileceği ve kullanabileceği bir dilin oyun diline çevrilmiş benzersiz bir tedavi biçimini temsil eder. Bu makale, oyun terapisinin teorik temellerini, bazı pratik hususları ve son olarak oyun terapisi ile ilgili mevcut araştırma durumunun bir özetini
gözden geçirmeyi amaçlamıştır.
TEORİ
Piaget, yaşamlarının ilk on yılındaki çoğu çocuğun soyut düşünme yeteneğinden yoksun oldukları için anlamlı ifadeleri veya karmaşık meseleleri kavrama yeteneğine sahip olmasının zor olduğundan bahsetmiştir. Piaget ayrıca, bir çocuğun işlem öncesi olarak adlandırılan ikinci entelektüel gelişim dönemindeyken, çocuğun sembol oluşturma becerisiyle özümseme oyununa başladığını da kaydetmiştir. Virginia Axline oyun sürecinde dilin duyguları düzenlemek ve eylem ile sembol arasında köprü kurmak için ne kadar önemli olduğuna dair mevcut anlayışın arttığından
bahsetmiştir. Oyun terapisi, sembolik oyun ile dilin çocuğa en çok fayda sağlayarak uygun bir şekilde dengelemeye çalışmayı amaçlamaktadır. Çocuk, işlem öncesi gelişim düzeyine ulaştığı sürece, doğuştan gelen sembolik oyunla meşgul olur ve iç dünyasını gözlemciye açar. Ergenler içinse artık oyun oynamak istemediği, bunun yerine bir yetişkin gibi davranılmasını istediği bir nokta vardır. Bu geçiş oldukça değişkendir ve oyun
terapisi veya geleneksel konuşma terapisi isteğine dayalı olarak duruma göre terapist tarafından karar verilmesi gerektirecektir.
Yetişkin terapötik ilişkisi ile çocuğun terapötik ilişkisinde benzerliklere rağmen, belirgin şekilde farklılık gösteren yönler vardır. Oyun, hayal gücü ile gerçeği harmanlayan yaratıcı bir çıkış haline geldikçe, eğlenceli ve sürükleyici hale gelir; terapötik ilişki oyunda derinleşir. Çocuğa, oyun yoluyla bilinçdışı fikirleri abreaksiyonla yerinden etme özgürlüğü verilir ve terapist tarafından gözlemlenir. Eşlik edilen duygu, çocuğun başa çıkma
mekanizmasının ötesindeyse, o zaman bu duyguda yer değiştirebilir. Bir çocuğun sorunlarını nasıl ifade ettiği, bilişsel gelişiminin işlevi haline gelir ve dirençle ilgili olmaktan çıkar. Gözlemlenen ve ifade edilen malzeme ile katarsis ve olası gelecek senaryoları oyun yoluyla keşfedilebilir.Oyun terapisinde değişim süreçleri bilişsel alandaki fikir ve inançların farkında olunması ve bunlara hakim olunmasıyla başlar. Şema dönüşümü,
çocuğun uyumsuz değerini veya inancını işlevsel olarak uyumlu bir değer veya inanca dönüştürme sürecidir. Danışanın iç görüsünün yeniden yapılandırılması sağlanır. İç görüden, çocuğun gelecekteki zorlukların üstesinden gelmek için daha değişken bilişsel araçlar öğrendiği beceri gelişimine yol açar. Terapistin yardımıyla çocuk, duygularını kelimelerle kategorizlendirebilir. Bu süreçler aracılığıyla duygusal düzenleme, sağlıksız davranış
kalıplarına alternatifler olan yeni ve daha esnek savunma mekanizmaları ve başa çıkma stratejileriyle sonuçlanır
Kişilerarası süreci terapistin onayı ve desteğiyle gerçekleştirir. Doğrulama ve destek, güvenli oyun bağlamında çocuğun psikososyal ifadesini ve gelişimini besler. Terapötik ilişkiye özgü olan temel bir bileşen, düzeltici bir ilişkidir, oyunun katılımıyla çocuk için erişilebilir hale getirilen bir ilişkidir. Terapistin tepkisi ile çocuğun beklentisi arasındaki bu tekrarlanan uyumsuzlukla, çocuğun temel inançları bozulur böylelikle yeniden yapılanmaya izin verilir.
PRATİK
Çoğu terapi türünde olduğu gibi, terapötik amaca odaklanılır. Bu, değerlendirme, klinik görüşme ve uygun nesnel ölçümlerle başlar. Çocuk danışan söz konusu olduğunda, kilit ölçütler muhtemelen Conners Öğretmen Derecelendirme Ölçeği veya Vineland Uyarlanabilir Davranış Ölçekleri gibi ebeveyn ve öğretmen raporu anketleri olacaktır. Değerlendirme, hedef davranış veya semptomun dikkatli bir şekilde seçilmesine olanak tanır. Terapistin uyguladığı etkileşim ve stratejinin özellikleri, kullanılan oyun terapisi tarzına göre değişir. Axline’ın orijinal çalışmasında yer alan, diğerlerinin yanı sıra çocuk merkezli, psikanalitik, Jungian ve Gestalt gibi yaklaşımlarla çeşitlenmiştir. Yönlendirici olmayan oyun terapisi, uygulamayı Axline’ın başlangıçtaki haline geri döndürmeyi amaçlamaktadır. Özellikle otizm spektrum bozuklukları ile çalışılan Lego terapisi gibi değişkenlerle devam etmektedir.
Seans uzunluğu, sıklığı ve seans sayısı dahil olmak üzere etkili oyun terapisini tanımlamaya yardımcı olan birçok faktör devreye girer. Bir terapistin terapi çerçevesini oluştururken uygulayabileceği pek çok beceri arasında en zoru, en az araştırılmış ve muhtemelen en önemlisi sınır belirlemedir. Sınır belirleme, terapötik süreçte hassas bir denge gerektiren hayati bir faktördür. Bazı sınırlar çocuğun oyun olayında duygularını yapılandırmasına ve yapıcı bir şekilde deneyimlemesine engel olabilir. Yetersiz sınırlar, kötü davranışların bilişsel ve duygusal süreçlerin devam etmesine yol açar. Kabul edilebilir bir dengeye ulaşmak için, terapistin gerekli sınırları ve amaçlarını bilmesi gerekir. Oyun terapisindeki sınırlar şu amaçlara hizmet eder:
TERAPÖTİK SINIRLAR
Terapist ve çocuk için fiziksel ve duygusal güvenlik sağlanır
Terapistin çocuğa karşı olumlu bir tutum geliştirmesini sağlar
Oturumu gerçeğe sabitler.
Olumsuz duyguları korku veya misilleme olmadan güvenle ifade eder İlişkide istikrar ve tutarlılıkla sonuçlanacak şekilde çocuk tarafında sorumluluk ve kontrolü teşvik eder
Çocuğa katartik bir deneyim sağlar
Odayı ve tüm içeriğini korur
Yasal, ahlaki ve profesyonel standartları korur.
Landreth bize sınırlar koyarken, terapistin bunları gelişimsel olarak uygun bir dilde mümkün olduğunca belirgin bir şekilde sunması gerektiğini hatırlatır (örneğin, saldırganlığını dışa vururken ne kadar “zor” olduğunun kararını çocuğa bırakma). Sadece davranışın uygun olmadığını belirterek uygunsa hiçbir şey söylememektir. Sınırları etkili bir şekilde belirlemek için terapist ACT kısaltmasına başvurabilir: Kabul et (çocuğun
istekleri, duyguları ve istekleri), İletişim kur (sınır) ve Hedef (makul alternatifler geliştirmek). Çocuğun istenmeyen davranışını kabul etmek, çocuğun duygularını kabul ederek ve çocuğun güdülerini kabul ederek durumu etkisiz hale getirir. Sınırı belirli ve kesin terimlerle iletmek, oyun odasında ve dolayısıyla ofis dışında neyin kabul edilemez olduğunu netleştirir. Makul bir alternatifi hedeflemek, çocuğun tepkisini daha üretken ve
yatıştırıcı bir ifadeye yönlendirir.
Oyun materyalinin seçimi, oyun terapisinde bir sonraki bağlantı noktasını sunar. Çocuğun oyuncak veya oyun seçimi, çocuğun kendini ifade etme yeteneği ve terapistin çocukla ilgileneceği oyunun türü ve derecesi hakkında fikir verebilir. Onaylanmış oyuncakların bir listesi bulunmamakla birlikte, terapistler, çocukla olumlu bir ittifak kurmayı, geniş bir ifade yelpazesini, sınırları test etmeyi, olumlu kendilik imajını, iç görü ve öz kontrolü
kolaylaştıran seçilen oyuncaklarda ortak nokta bulmalıdır. Aşağıdaki ifade alanını genişletmek için oyuncak kategorileri gösterilmektedir: 1) gerçek hayattan oyuncaklar, 2) agresif oyuncaklar 3) yaratıcı ifade oyuncakları
Oyuncak Önerileri:
Gerçek hayattaki oyuncaklar, çekingen, utangaç veya içe dönük olabilen içine kapanık çocukları hedefler. Oyun taahhütsüzdür ve duygular hemen ortaya çıkamaz. Bu “buzkıran” oyuncaklar (ör. araba, tekne, uçak, oyuncak bebekler, oyuncak bebek evi mobilyaları, yazarkasa, mutfak eşyaları ve telefonlar) kendi kurallarına sahiptir ve çok az sınır belirleme gerektirir. Agresif oyuncaklar öfke, sinirlilik, düşmanlık ve yok etme
yoluyla salıverilebilen diğer duyguların salıverilmesini kolaylaştırır. Bu oyuncaklar (örn. kelepçe, halat, mermiler ve oyuncak askerler) diğer iki kategoriye göre daha fazla sınırlama gerektirecektir. Bu oyuncakları parçalamak, fırlatmak ve yere indirmek için konulan sınırlar büyük ölçüde terapistin yargısına bağlı olacaktır. Yaratıcı ifade oyuncakları, yaratıcılığı teşvik eden ve çocukların dağınık olmasına izin veren çok çeşitli ifade edici duyguları sağlar. Bu oyuncakların (örn. boya kalemleri, makaslar, diğer zanaat malzemeleri, kuklalar, Play-Doh, Legolar) odaya veya oyun
alanındaki diğer öğelere zarar vermemek için sınırlamaya ihtiyacı olacaktır.
Oyunun ortasında yorumlama fırsatları gelecektir. Etkili yorumlama süreci, tedaviyi kısaltabilir. Bu yorumları test etmek için, çocuk terapötik süreç hakkında uygun şekilde bilgilendirilmeli ve seans sırasındaki herhangi bir rahatsızlığın gelecekte daha büyük kazanımlarla ağır basacağı konusunda güvence verilmelidir. Bu yorumlar daha sonra oyuna rehberlik etmek ve çocuğu bunaltmamak için hesaplı bir şekilde sunulmalıdır.Anlatıldığında, çocuğun tepkisi ölçülür ve çocuğun tepkisine göre yorumlar güçlendirilir veya reddedilir. Doğru yorumlar, daha önce bahsedilen bilişsel, duygusal ve kişilerarası süreçlerde çocuğa ve terapiste yardımcı olacaktır.
Oyun terapisinin teknik yönleri arasında, terapist kültürel hususları da akılında tutmalıdır. Amerikan kültürünün eritme potasında, terapist çocuğu baskın kültüre asimile etmeden çeşitliliğe saygı duymalı ve onaylamalıdır. Kültür, cinsel yönelimi, cinsiyet rolünü, ırkı, dini, yaşı, fiziksel veya zihinsel engeli, etnik kökeni veya sosyal sınıfı somutlaştırılabilir. Kişi başka bir kültürün sınırlarına saygı duymaya başlamadan önce, terapist kendi kültürünü anlamalıdır. Pedersen’in çalışmasına dayalı olarak, terapist yalnızca kendini tanımladığı kültürün değil, aynı zamanda danışan popülasyonunun onu nasıl tanımlayabileceğinin de envanterini çıkarmalıdır. Bu, meslek, algılanan milliyet, cinsiyet, din veya daha önce bahsedilen diğer kategorilerden herhangi birini içerebilir. Bu, kültür genelinde hatalı varsayımlardan kaçınmak ve benliğe getirilen sınırları daha iyi
tanımlamak için gerekli bir adımdır.
ARAŞTIRMA
Son zamanlarda yapılan iki meta-analiz, oyun terapisinin mevcut diğer modalitelerle aynı düzeyde etkili bir tedavi olduğunu göstermiştir. Bu iddianın gücünü ve bu sonuca varmak için kullanılan araştırma verilerinin genel kalitesini çevreleyen bazı tartışmalar var. Biri Phillips tarafından yazılan bir derleme, diğeri ise Baggerly ve Bratton tarafından yazılan bir yanıt yazısıdır. Her iki makale de, danışanı için bir tedavi seçen pratisyenden çok, mevcut ve gelecekteki araştırmaların doğasına ve ayrıntılarına daha doğrudan değinmektedir. Bu iki inceleme tarafından atıfta
bulunulan aynı çalışmaların gözden geçirilmesi, oyun terapisinin bazı kanıtları olan endikasyonlar açısından üç kategori verir: 1) güçlü kanıt, 2) iyi kanıt ve 3) ön kanıt. Burada güçlü kanıt, yeterli güce sahip çalışmalardan elde edilen önemli sonuçlara sahip birden fazla çalışmanın olduğu endikasyonları ifade eder. İyi kanıt, sağlam klinik kanıtları temsil eden, denek sayısının 30’dan fazla olduğu az sayıda çalışma içeren endikasyonları ifade eder. Ön kanıtlar, vaka çalışmaları da dahil olmak üzere 30’dan az denek sayısıyla henüz çalışmaların olduğuna dair
göstergelere atıfta bulunur.
Phillips metodolojiye yönelik bazı eleştirilerde bulunsa da, her iki inceleme de tıbbi prosedürlerle karşı karşıya kalan çocuklar için güçlü kanıtlar konusunda hemfikirdir. Ayrıca, tedavinin doğası, yani bir tedavi planının planlanmış bir bölümü olarak yapılan terapi, daha kolay araştırma tasarımı ve uygulaması sağlar. Bununla birlikte, Baggerly ve Bratton, Bonner, Walker ve Berliner’in 2000 yılındaki çalışmasının bu endikasyonun
geçerliliği konusunda kesin olduğunu belirtmiştir.
Baggerly ve Bratton’ın incelemesinde yer alan çok sayıda çalışma, akademik konulara ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğuna (DEHB) odaklanmaktadır. Bir bütün olarak ele alındığında, 5 ile 60 arasında değişen grupların ön test ve son test değerlendirmesiyle yapılan bu çalışmalar, grup içinde oyun terapisinin etkinliğine dair güçlü kanıtlar göstermektedir. Bu grup için hedeflenen semptomlar, hem akademik performansı hem de sınıf ortamındaki istenmeyen davranışları içeriyordu. Örneğin, bir çalışma, 16 seanslık oyun terapisinin ardından DEHB’si
olan çocuklar arasında kaygı, geri çekilme, duygusal değişkenlik ve öğrenme güçlüğü alanlarında görülen önemli kazanımlar gösterdi. Diğer birkaç alan da iyi kanıtlar sağladı. Phillips kaygı ve korku bileşenlerini oyun terapisinin endikasyonları olarak tartıştı ve sonunda, bazı rastgele kontrollü deneyler de dahil olmak üzere oldukça fazla sayıda araştırmaya rağmen, çelişkili kanıtlara ulaştı. DEHB’nin yanı sıra, problemli sınıf davranışları olan çocukların, hem öğrenme güçlükleri ortamında hem de öz-yeterlik inançlarını geliştirme açısından oyun terapisine yanıt verdiği gösterilmiştir.
Baggerly ve Bratton tarafından yapılan incelemede, oyun terapisinin saldırgan davranışlar, öğrenme güçlükleri, kronik hastalıklar, doğal afet kurbanları ve kültürel sorunlar için uygulanabilirliğini öne süren araştırmalar yer almaktadır. Mevcut literatürün gözden geçirilmesi, otizm spektrum bozuklukları, kötü muamelenin etkileri, doğal afet kurbanları ve kültürler arası uyum sorunları için çeşitli örnek çalışmalar ortaya koymaktadır.
Jones ve Landret, ile küçük bir çalışma sunmuştur. Kronik hastalık ortamında oyun terapisi için olumlu sonuçlar gösteren çocuklar bulunduğunu aktarmışlardır.
ÇÖZÜM
Mevcut çok sayıda araştırma olmasına rağmen altta yatan teori ve ilkelerin sağlam bir şekilde anlaşılması, danışanın gelişimsel düzeyi ve katılım yeteneği ile uyumluluk açısından kararı önemlidir. Oyun terapisinin sınırları dahilinde işlevsel düzeyde ne bekleneceğine dair, bilgilendirilmiş onam ebeveynler ve çocuklar için ne bekleyecekleri konusunda zemin hazırlar. Son olarak, mevcut kanıtlar oyun terapisinin çocukların tedavisinde geçerli bir yaklaşım olarak kullanılmasını desteklemektedir.
Oyun terapisi alanında daha fazla araştırma hayati bir ihtiyaç olmaya devam etmektedir. Alan ve çalışma ilerledikçe, oyun terapisi, çocuk popülasyonundaki acıyı azaltmak için şimdiki zamanda canlı ve uygulanabilir bir kaynağı temsil edecektir.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2989834/
Bir önceki yazımız olan Çocuk merkezli oyun terapisi nedir ve nasıl çalışır? başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
