Özel Gereksinimli Kardeşe Sahip Olmak

Bu içerik, Klinik Psikolog Pelin Bingöl tarafından hazırlanmıştır.

Ailede özel gereksinimli çocuğun olması ebeveynler kadar kardeşleri de doğrudan etkilemektedir.
Özel gereksinimli kardeşinin olması, her çocuk için kabul edilmesi ve başa çıkılması zor bir
durumdur.
Engelli kardeş olsun ya da olmasın kardeşler arasında pek çok sorun yaşanır ancak çalışmalar
engelli kardeşe sahip çocuklarda, diğer çocuklarda görülmeyen problemlerin olduğunu göstermiştir;
• Çocuk, kardeşi özürlü iken kendisinde herhangi bir problem olmadığı için kendini
suçlayabilir,
• Kardeşinin görüntüsünden ve yapmakta olduğu davranışlarından dolayı utanabilir,
• Kendisininde ilerde özel gereksinimli biri olabileceğine dair korku geliştirebilir,
• Bu gelişimsel geriliğin bulaşıcı olup olmadığına dair korku geliştirebilir,
• Aile üyelerinin kardeşiyle daha fazla ilgilenilmesi durumunda öfke ve kıskançlık duyabilir,
• Kendisini izole edip, yalnız kalmayı tercih edebilir,
• Kendisiyle benzer durumda olan başka birilerinin olmadığını düşünebilir,
• Kardeşinin yapamadıklarını yapmak için kendisinde baskı hissedebilir. Her alanda başarılı
olmak zorunda hissedebilir. Okul hayatında ya da ilgilendiği bir spor alanında hep başarılı
olması gerektiğini hissetmesi bu duruma örnek olarak gösterilebilinir.
• Kardeşinin durumuna ilişkin bilgi ihtiyacı içinde bulunabilir.
• Bu duyguların büyük bölümü büyürken de çocuğu etkiler. Hatta erişkinlikte de bu kaygılar
biçim değiştirerek devam edebilmektedir. ‘’Annem veya babam vefat ederse sonrasında ne
yapacağım’’ gibi cümleler bu duruma örnektir.

Normal gelişim gösteren kardeşlerin özel gereksinimli kardeşlerine yönelik duygusal anlamdaki
tepkileri değişiklik gösterebilmektedir. Bu tepkilerin farklılığına neden olan etkenler arasında
çocuğun kişilik özelliği, kardeş sayısı, yaşı, ailenin sosyoekonomik durumu, engelli kardeşin engel
türü ve derecesi yer almaktadır.

Kardeşlerin İlgileri ve Soruları
1985 yılında Powell ve Ogle, kardeşlerle yaptıkları bir çalışmada çocukların engelli kardeşe ilişkin
ilgileri ve olası sorularını saptamışlardır;

-Özürün Nedeni:
Kardeşim niçin özürlü?
Özrüne neler sebep oldu?
Diğer kardeşlerim de mi özürlü olacak?
Bu kimin kusuru?

-Kardeşin Duyguları:
Kardeşim acı duyuyor mu?
Ne düşünüyor?
Beni ve anne-babamı seviyor mu?
Niçin böyle tuhaf davranıyor?

-Tahmin:
Kardeşim iyileşebilir mi?
Tedavi-eğitim yararlı olacak mı?
Eğitimde ona ne yapacaklar?

-Nasıl Yardım Edebilirim? :
Kardeşime ne yapmam gerekiyor?
Onunla nasıl ilişki kurmalıyım?
Onu korumalı mıyım?

-Gelecek:
Gelecekte kardeşime ne olacak?
Okula gidecek mi?
Kendi başına yaşayabilecek mi?
Ona kim bakacak?

Engelli Kardeşe Sahip Bireylerin Özellikleri
Araştırmalar engelli bir kardeşe sahip olmanın çocuk açısından bazı olumlu tarafları olduğunu
göstermektedir (Lobato, 1990; Powell, 1993). Yapılan araştırmalar sonucunda bu çocukların
akranlarına göre; daha olgun, sorumluluk sahibi, kendine güvenen, bağımsız ve sabırlı oldukları
görülmüştür.

Ailelere Tavsiyeler
• Aile üyeleri özel eğitim gereksinimi olan çocuğuna fazlaca zaman ve emek harcadığı için bu
süreçte diğer kardeş ihmal edilebiliniyor. Bu ihmalin gerçekleşmemesi adına diğer kardeşe
de aile üyelerinin gerekli zamanı ayırmaya çalışması önemlidir.
• Aile üyeleri bu noktada diğer kardeşinde aslında bir çocuk olduğunu unutmamalı ve bu
durumda ona yaşına uygun olmayan sorumlulukları vermekten kaçınmalıdır.
• Bu süreç onlar içinde birçok duyguyu beraberinde getirmektedir. Bu bilgiden yola çıkarak
tüm duygularını paylaşması konusunda ailenin diğer kardeşi cesaretlendirmesi önemlidir.
• Aile içerisinde alınacak herhangi bir kararda onunda görüşünü almak önemlidir. O nedenle
böyle zamanlarda konuya dahil edilmelidir.
• Özel eğitim gören kardeşi ile ilgili sahip olduğu sorularına açık ve doğru bilgiler vermek
gereklidir. Doğru bilgileri sağlayabilmek için ihtiyaç durumunda uzman desteği alınabilinir.
• Aile üyelerinin onu olgun bir birey gibi dinlemesi ancak tepkilerini çocukça vermesi
önerilmektedir.

KAYNAKLAR
Powell, T. H., & Ogle, P. A. (1985). Brothers and Sisters: A Special Part of. Paul H.

Bir önceki yazımız olan Ebeveyn Kaybı Yaşayan Çocuklar başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.