Bu içerik, Klinik Psikolog Pelin Bingöl tarafından hazırlanmıştır.
Yaygın yetersizlik duyguları, kişilerarası ilişkilerden kaçınma ve olumsuz değerlendirilmeye karşı aşırı duyarlılıkla belirli bir bozukluktur.
Yakınları da dahil olmak üzere insanlar tarafından ‘’çekingen’’, ‘’korkak’’, ’’ürkek’’, ‘’utangaç’’, ‘’kendi halinde’’ ve ‘’yalnız’’ kişiler olarak tanımlanırlar.
Bu kişiler, insanların kendisini beğenmeyeceğini, istemeyeceğini düşündüğü için insanların arasına
karışmazlar. Bahsi geçen bu davranış kalıbı genç erişkinlik döneminde başlamaktadır.
Kendilerini toplumsal yönden beceriksiz, kişisel olarak albenisi olmayan, çirkin biri olarak veya
başkalarından aşağıda görürler. Hatta başka kişilerinde böyle düşündüğünü düşünürler.
Mahcup olabileceklerinden ötürü sosyalleşme, etkileşim gerektiren bir faaliyete katılmazlar. Ancak
mecburen bir faaliyetin içindeyse yetersizlik duyguları nedeniyle kendinden çok etrafındakileri
inceler ve incelediklerinde de o kadar korkulu ve gergin davranır ki ona bakan kişinin de tedirgin
olmasına ve alay konuları olmasına bu da kendini doğrulayan kehanet şekline dönüşmesine neden
olur. Bu durum neticesinde de ‘’ ben biliyordum zaten benim böyle olduğumu anlayacaklarını,
girmemeliydim hata yaptım’’ gibi düşüncelere kapılmaktadırlar. Elbette bu olumsuz deneyimde
kendini toplumdan giderek izole etmesiyle sonuçlanabilmektedir.
Eleştiriye çok duyarlıdırlar, küçük bir söz veya davranıştan kolayca incinebilirler.
İstendiklerinden ve sevildiklerinden kesinlikle emin olmadıkça insanlarla iletişime girmek
istemezler. Toplum içinde uygunsuz bir şey söyleme endişesiyle pek konuşmazlar. Topluluk
içerisinde kendini unutturabilirler. Kendilerine güvenleri azdır ve başka kişilerinde böyle
düşündüğü kanısındadır.
Çekingen kişilik bozukluğu olanlar, başkalarıyla bir ilişki başlatmaktan çekindikleri gibi, başka
insanların kendilerine yaklaşmasından da çekinirler. Anlaşıldığı üzere sadece toplumsal ilişkiler
değil ikili ilişkileri de sınırlıdır. Genellikle yakın arkadaşları ya bir tane ya hiç yoktur.
İş sahibi kişiler bu denli çekingen birini işe almayı tercih etmeyebileceği için mesleksel açıdan da
zorluk yaşayabilirler.
Sıradan işler dışındaki işler onlara güç görünür. Rutini dışında iş yapmak gözlerinde büyür. Güç
durumda kalacağından korkarlar. Bu kişiler depresyon, sosyal fobi ve diğer anksiyete
bozukluklarını geçirmeye yatkındırlar.
Tedavisinde genellikle bilişsel davranışçı terapiden yararlanılmaktadır.
AYIRT EDİCİ TANILAR
Şizoid Kişilik Bozukluğu
Çekingen kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu ile ayırt edici tanısı yapılmalıdır. Çekingen
kişilik bozukluğu olan kişiler yakın kişiler arası ilişkiye girmeyi çok isterler, ancak küçük
düşmekten, dışlanmaktan ve utanılacak duruma düşmekten çok korkarlar, bu yüzden
yakınlaşmaktan çekinirler ve başka kişilerden uzak dururlar. Buna karşın şizoid kişilik bozukluğu
olanlar, yakın ilişkiye girmeyi pek istemezler, bu yüzden başkalarından uzak dururlar. Ayrıca
şizoidler eleştiriye kayıtsızdır, özgüven azlığı da yoktur.
Sosyal Fobi
Çekingen kişilik bozukluğu, sosyal fobi tanı kriterleri ile benzerlik göstermektedir. Özellikle sosyal
fobi kronik ve yaygın olduğundan çekingen kişilik bozukluğundan ayırt edilmekte zorlanılmaktadır.
Sosyal fobi daha sınırlı durumlarda ortaya çıkan bir rahatsızlıktır, anksiyete daha çok başka kişilerin
gözü hastanın üzerindeyken ortaya çıkmaktadır. Çekingen kişilik bozukluğu, daha genel olup
başkaları ile yakın ilişkiye girmekten korkarlar.
OLUŞ NEDENLERİ
Biyolojik
Çekingen kişilik bozukluğu olan hastaların akrabalarında C kümesi kişilik bozuklukları (ÇKB,
OKKB ve bağımlı kişilik bozukluğu) sık görülmektedir. Agorafobi ve depresyonla çekingen kişilik
bozukluğu arasında genetik bir bağ olduğu ileri sürülür.
Çevresel
Çekingen kişilik bozukluğunda ailenin tutumunun büyük bir rol oynadığını söylemek mümkündür.
Örneğin ‘’bunu sen yapmış olamazsın, ne kadar beceriksizsin sen!’’ gibi söylemlerle çocuk devamlı
eleştirilmiş ve reddedilmiş ise ve bununla birlikte birey zaten daha sessiz sakin biri olarak doğmuşsa
ve stresle mücadele etmeyi becereceği noktalarda ona ‘’sen beceremezsin çekil kenara ben
yaparım’’ denmiş ise ve bu tür beceleri öğrenememişse çekingen kişilik oluşması olasıdır.
Bir önceki yazımız olan Agorafobi Nedir? başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
