İçindekiler
Bu içerik, Klinik Psikolog Öznur Büber tarafından hazırlanmıştır.
Çocuklarımızı ilkeli, duyarlı ve dengeli bireyler olarak yetiştirmenin bir parçası sorumluluk sahibi olmalarından geçer. Sorumluluk almak küçük yaşlardan itibaren kazanmaya başladığımız ve yaşam boyu, hayatımızın hemen her alanında bizimle birlikte olan bir eylem. Hayatta karşımıza çıkan mücadelelerde ve başımıza gelen olaylarda nasıl bir duruş sergileyebildiğimiz ve onlardan ne kadar güçlü çıkabildiğimiz, sorunlarla sağlıklı ve yapıcı bir şekilde baş edebilmemiz sorumluluk duygumuzun ne kadar geliştiği ile yakından ilişkili. Peki nasıl bir şeydir sorumluluk sahibi olmak?
Sorumluluk duygusu üç temel ilkenin birleşimidir;
- Bireyin kendine ve başkalarına karşı görevlerini zamanında yerine getirmesi,
- Davranışlarının kendisi ve çevresi üzerindeki etkilerinin sonuçlarını üstlenebilmesi,
- Başkalarının haklarına saygı göstererek kendisi ile ilgili kararlar alabilmesi.
Bu şekilde bakıldığı zaman çocuklar sorumluluk duygusu ile dünyaya gelmezler. Sorumluluk da birçok beceri ve davranış gibi erken yaşlardan itibaren öğrenilir ve zamanla olgunlaşır. Çocuklar sorumluluk almayı öğrenirken, tıpkı diğer becerilerde olduğu gibi, model almaya, gözlemlemeye, denemeleri için fırsatlara ihtiyaç duyarlar.
3-4 yaşlarından itibaren çocukların hayatlarına okul, bahçe, etkinlik kulüpleri gibi sosyal alanların daha çok girmesi bu becerinin gelişiminde önemli bir dönemdir. Çünkü çocuklar bu şekilde yetişkin dünyasını daha fazla algılamaya ve anlamlandırmaya başlarlar. Bu durum kendi sınırlılıklarının ve özgürlüklerinin de neler olduğunu görebilmeleri için iyi bir fırsattır. Sınırlılık ve özgürlük alanımız ise haklarımız ve sorumluluklarımız ile şekillenir. Hem kendisine ait sorumlulukları hem de karşı tarafa ait sorumlulukları fark etmek ve yerine getirmek birey olabilmenin de bir koşuludur. Çocukların bunun için zamana ihtiyaçları vardır.
Gözlem Yolu ile Öğrenilen Sorumluluklar
Sorumluluk kazanmaya dair ilk bilgiler annenin ve babanın, anne babalığa ve eş olmaya dair sorumluluklarını yerine getirmelerini gözlemleme yoluyla kazanılır. Aile içindeki iletişim ve aile bireylerinin birbirine sevgi, saygı, anlayış dolu yaklaşımı çocukları cesaretlendirir, güvende ve değerli hissettirir.
Peki Çocuğum Hata Yaparsa?
Çocukların sorumluluk bilincini ve öz güvenlerini desteklemenin altın anahtarlarından birisi “yapabildikleri şeylerin sorumluluğunu onlara bırakabilmek” ve “hata yapmalarına izin vermektir”. Beklentilerimizi çocuğumuzun yaşına, fiziksel ve sosyal duygusal gelişimine uygun olarak belirlediğimizde başarma ve yeterlilik duygusunu deneyimlemek daha mümkün olur.
Çocuklar bir işi defalarca deneyerek başarma duygusunu yaşarlar. “Yapabilir olmak” kendilerine güvenlerini geliştirir. Kazandıkları her beceri ile bir sonraki deneme için cesaretlenirler. Fırsat verildiğinde karar vermeyi ve seçim yapmayı öğrenir, bunun olumlu veya olumsuz sonuçları ile karşılaşırlar. Tüm bunlar bireyselleşmelerinin, bağımsız ve toplum içerisinde kendine yetebilen, kendini ifade edebilen bir birey haline gelmenin temelini oluşturur.
Anne-babalar sorumluluk duygusunu geliştirmek için neler yapabilirler?
- Aile içinde tutum birliği ve ortak dil oluşturmanız çocuğunuz ile ilgili hemen her alanda işinizi kolaylaştırır. Sorumluluk kazanırken çocukların en çok ebeveynlerinin sabrına, güvenine ve model olmalarına ihtiyacı olur.
- Beceri kazanmak zaman, çokça deneme ve hataları içinde barındıran bir süreçtir. Bu nedenle herşeyi onlar için kolaylaştıran değil, gerçekten ihtiyaç duyduklarında destekleyen bir tutum sergilemek geliştirici olur.
- Verdiğimiz sorumlulukların çocukların günlük hayatlarına ait olması-öz bakım, odasının toplanması, sofranın kurulması, evdeki evcil hayvanın mama- suyunu takip edip haber vermesi gibi.
- Çocuğunuzu kazandırmaya çalıştığınız sorumluluk ile ilgili bilgilendirmeniz, onun da buna neden ihtiyaç olduğunu anlaması sağlamak,
- Bilgilendirdikten sonra çocuğunuzun sorumlu davranışı sergileyip sergilemediğini ve bunun ne durumda olduğunu takip etmek,
- Sorumlu davranışın olumlu ve olası olumsuz sonuçlarını geri bildirimlerle desteklemek ve yaşatmak,
- Öğrenme sürecinde çok sık aralıklarla olmadan sorumluluğunu hatırlatmak, gerçekleştirilmesi için sınırları göstererek sabırlı bir şekilde zaman vermek davranışın öğrenilmesinde destekleyici yaklaşımlar olabilir.
Bir önceki yazımız olan Çocuğun Okula Uyum Süreci başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
