Şema, çocukluktan başlayan ve yaşamımız boyunca sürekli tekrar eden kalıplarımızdır. Genellikle kökenleri aile yaşantımıza dayanır. Terk edilmiş, eleştirilmiş, aşırı korunmuş, istismar edilmiş, yok sayılmış ya da benzeri bir kötü yaşantı ile karşılaşmışsak, bu deneyimlerimiz şema haline gelir ve hayatımızın bir parçası olurlar. Birer yetişkin haline geldiğimizde dahi çocukluğumuzda alıştığımız bu kalıpları tekrarlarız. Bize kötü davranılan, ihmal edildiğimiz, aşağılandığımız ya da kontrol edildiğimiz ilişkiler oluşturmaya devam ederiz.
Freud’a göre çocukluk anılarımızı tekrarlayıp durmamız bir ‘tekrarlama zorlantısı’ndan kaynaklanır. Sıklıkla tanık olmuşsunuzdur; alkolik bir kişinin çocuğu alkolik biri ile evlenir. Taciz edilen çocuk ya yine bunu yaşadığı biriyle evlenir ya da kendisi istismarcı olur. Cinsel olarak kötüye kullanılmış bir çocuk ileride bedenini satarak para kazanır. Aşırı kontrol edilen bir çocuk ise gelecekte de başkalarının onu kontrol etmesine izin verir.
Peki bunların altında yatan sebep nedir? Neden bu kadar acı verici anılardan, deneyimlerden kaçmak yerine onları sürekli olarak tekrarlıyoruz? Neden hep aynı döngüdeyiz?
Yetişkin yaşamda bütün bu yıkıcı durumları tekrar etmek, şema denen hayat kalıplarımızdan kaynaklanır. Şemalar, kendimiz ve dünya hakkındaki katı inançlarımızdır ve kendilik anlayışımızın merkezinde yer alırlar. Yani o inançlardan vazgeçmek aslında bir nevi kendimizden vazgeçmektir. Bu da alıştığımız, bildiğimiz tek şeyin verdiği güvenden vazgeçmek demektir. Çoğu zaman bu vazgeçme o kadar korkutucudur ki, şemalarımız ne kadar canımızı acıtsa da çaresizce onlara yapışırız. Çünkü onlar bize kontrol ve öngörü sağlarlar. Bir başka deyişle rahat ve tanıdıktırlar. Garip bir şekilde kendimizi ‘evimizde hissettirirler’. Bu nedenle işlevsel olmasa da onları değiştirmek oldukça zordur.
Kaynak
Young, J. E. & Klosko, J. S. (2011). Hayatı Yeniden Keşfedin, Psikonet Yayınları
Bir önceki yazımız olan Kararsızlıkla Nasıl Başa Çıkacaksınız? başlıklı makalemizde doğru seçim yapmak, karar verememek ve karar verme güçlüğü hakkında bilgiler verilmektedir.
